Camiler Üzerine

Bilge Mimar Turgut Cansever: ”Sanat eseri, varlık kâinat tasavvurunun yapılana yansımasıdır. Eserini ortaya koyarken aldığı her karar, sanatkârın varlık ve varlığın güçleri hakkındaki tasavvuruna göre şekillenir. Bu özellikleri ile sanat, din ve ahlâk alanında yer alır” demektedir.

Mimar Mehmet Osmanlıoğlu, sanatla alakalı bir yazısında şöyle der;

“Mimar eserine şekil verirken ona ruhunun derinliklerinden gelen değerleri, hikmetle yoğrulmuş medeniyet tasavvurunu yansıtır. Müslüman bir mimarın düşünce ve ruh alemi, ilahi vahyin ve nebevi sünnetin temellendirildiği ilkelerle örülmüş, tüm eylem ve eserlerine bu değerler manzumesi sinmiştir. Bu anlayış mimarın yetiştirdiği sanatkarlara da haleler halinde yansıyarak mimaride tevhide ulaşılır.”

 Bir şehrin geçmişinden bugüne taşıdığı kültür ve maneviyatına ilişkin değerler onun ruhunu oluşturur. Şehrin siluetini oluşturan binalar, oraya ait kültürel kimlik kodlarını ele verirler. Bir başka deyişle; şehrin silueti, o yerin üç boyutlu bir manifestosudur. Geleceğin inşaası geçmişi anlamakla başlar..

 Dini yapılar bir medeniyet tasavvurunun özünü teşkil eden ve o medeniyetin eşya ve insana bakışının üç boyutlu ifadesi olarak kabul edilmektedir. Mimarlık mesleğinin sanatsal açıdan en özgün örneklerinin verileceği alanların başında cami mimarisi gelmektedir. Cami formları bize tarihi geçmişimiz ve kültürel değerlerimiz açısından önemli bazı biçim ve kavramları hatırlatmaktadır. 21.yy’ da mimarların cami tasarımı yaparken eskiyi kopyalama kolaycılığından sıyrılarak, çağdaş yorumlar geliştirmesi, yeni tarz ve formları oluşturması medeniyet tasavvurumuzdaki inkişafın mimariye yansıması olarak oldukça fazla önem arz etmektedir.

CAMİLERİN YAPIMI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

 Allah yeryüzünü müminlere mescit kılmıştır. İlk mescitten günümüze sadelik ve tevazu ile inşaa edilen tevhidin ibadet binaları giderek gelişmiş, geliştirilirken de iç ve dış mekânı kimi zaman tam anlamıyla ihtiyaca müteveccih boyutta inşaa edilirken, kimi zaman da bu sadelik ve ihtiyacı karşılamaktan öte bir güç yarıştırmasına, devletin gücünün, cesametinin üç boyutlu ifadesine dönüşmüştür. Günümüzde oldukça abartılı ve gereksiz süslemeli , estetik değerden yoksun ve nispetleri bozuk, ihtiyaçla örtüşmeyen, projesiz ya da ortada dolaşan tip projelerle inşa edilen yapıların çoğunlukta olduğu da bir hakikattir.

 İyi bir cami projesini, uygun ölçek ve mimari tarzda, çevreye değer katacak anlayışla inşaa edebilmek için lüzumlu bazı kurallar aşağıda belirtilmektedir. Temennimiz bu kuralların hayata geçirilerek makul ölçekli ve bütçeli, ihtiyacı karşılayacak cami ve mescitlerin inşaa edilmesidir.

I.CAMİ PROJESİNE BAŞLARKEN

Bir cami projesine başlamak için;

• Önce bu hayrın gerçekleştirilmesinde halis niyetle yola çıkacak “müteşebbis heyet”in teşkil edilmesi,
• Bunu müteakip yapılacak camiin kapasitesine uygun bir “parselin” ayrılmış olması ve
• Caminin tarzı ve ihtiyaç programının oluşturulmasında müteşebbis heyetin yanında “gönüllü mimar, mühendis, ilahiyatçı, sosyolog, tarihçi ve sanat tarihçileri”nden katkı sağlanmalı,
• Son olarak ta finansal kaynağın hazır olması ya da taahhüt edilmesi gereklidir.

 Cenab-ı Hak Kur’an-ı Kerim de; "Allah’ın mescidlerini ancak Allaha ve âhiret gününe îman eden, namazı dosdoğru kılan, zekâtı veren ve Allah’tan başkasından korkmayan kimseler i’mâr eder. İşte doğru yola ermişlerden olmaları umulanlar bunlardır."(Tevbe,18) buyurmaktadır.

 Amr İbnu Abese (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:"Kim içerisinde Allah(ın adı) zikredilsin diye bir mescid bina ederse, Allah da ona cennette bir ev bina eder."[Nesâî, Mesacid 1,(2, 31).] buyurmaktadır.

II.CAMİ PROJELERİNİ HAZIRLAYACAK MİMARLARDA HANGİ HUSUSİYETLER BULUNMALI ?

 Dini yapılar sadece yapı malzemeleri ve onları yapıya uygulayacak yapım teknolojilerinden ibaret değildirler. Onu yaptıranların niyet ve amaçları taşa toprağa sinerek ibadetle harmanlanır ve eser vücuda gelir. Camileri tasarlayacak mimarların islam öğretilerini iyi bilen, inanç değerlerini hazmetmiş, islam mimarisi hakkında yeterli kanaat ve bilgi sahibi olmaları zaruridir. Mimarın tasarımına ruhundan bir şeyler katabilmesi için ibadet eylemlerini yerine getirmesi ve onunla aynileşerek metafizik derinliği içinde hissediyor olması oldukça önemlidir.

 Geçmişte müslüman mimarlarca özgün Osmanlı Mimarisiyle inşaa edilen “Bursa Ulu Camii(1399)”, “Şehzade Mehmet Camii(1548)”, “Süleymaniye Camii(1558)”, “Selimiye Camii(1575)”, “Sultanahmet Camii(1616)” ve “Valide Sultan Camii (Yeni Cami-1663)”lerinde yapılan ibadetten duyulan vecd, huşû ve manevî duygu coşkunluğunun gayrimüslim mimarlarca batı tarzı barok ve ampir üslubuyla tasarlanıp- inşaa edilen “Nuruosmaniye Camii”(1755), Nusretiye Camii”(1826), Küçük Mecidiye Camii” (1848), Ortaköy Büyük Mecidiye Camii”( 1853), Dolmabahçe Bezmialem Valide Sultan Camii”(1855), Pertevniyal Valide Sultan Camii” (1871) ve Yıldız Hamidiye Camii”(1886)lerinde yaşanamaması, tasarımcının ruhundan esere bir şeyler katamamasıyla izah edilebilmektedir. Çünkü yapılan her şey inancın sanat ve mimariye yansımasından başka bir şey değildir.

III.CAMİ PROJESİ HAZIRLANMASI İÇİN GEREKLİ BELGE, BİLGİ VE RAPORLAR

Bir cami projesinin hazırlanması için;

1. Talep edilen caminin yapılacağı yere ve mahalli mimari tarza ilişkin bilgiler

 Projenin yapılacağı ülke, bölge ve şehrin tarihî ve kültürel geçmişine ilişkin mimarlık mirasına dair bilgi, belge, resim, gravür ve fotoğraflar ışığında yapılacak tasarımla ortaya çıkacak eserin bünyesinde evrensel değerlerin yanında mahalli karakteri de barındırması sağlanmalıdır. Teknik ve sanatsal içerikli bu veriler tümüyle tasarımcı mimar tarafından elde edilerek müteşebbis heyete takdim edilmeli ve temel tercihler ortak aklın değerlendirmeleriyle teşkil edilmelidir.

2.Proje Tasarım İlkeleri ve Mimari Tarz Seçimi

 2.a.Proje Tasarım İlkeleri

• Bir proje esasen hazırlanmış olduğu arsaya ilişkin konum, yollarla ilişkisi, arazi yapısı, yörenin mimari tarz ve yerel malzeme imkânlarına göre “o arsa özelinde ve yörenin ihtiyaçlarına göre tasarlanmış olduğundan başka bir yerde aynen uygulanması teknik yönden mümkün değildir.
• Bu nedenle cami projeleri sadece esas hazırlandığı arsa için –tekrardan kaçınarak-bir kez uygulanmalı, meslek ahlâkı gereğince ve cami mimarisinin sürekli yenilenip gelişebilmesi için herhangi bir sebep veya şekilde aynen uygulanmak üzere bir başka proje sahibine satılmamalı, bağışlanmamalı, aynen uygulatılmamalı ve seri üretim biçiminde tip proje hazırlanmamalıdır.
• Büyük Usta Mimar Sinan inşaa ettiği hiçbir eserini aynen tekrar etmeden her seferinde daha da geliştirerek ustalık eseri olan “Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi” şaheserine ulaşmıştır.

 2.b.Mimari Tarz Seçimi

3. Farklı büyüklükte ve Özel İhtiyaç Programlı Cami Alternatifleri;

• Büyük Ölçekli Cami ve Külliyesi /Selatin camii (5.000 kişi ve daha fazla kapasiteli)
• Üniversite / Şehir Meydanı Sembol Camii (1.000-3.000 kişi kapasiteli)
• İlahiyat Fakültesi / İmam-Hatip Lisesi Tatbikat Camii (500-2.000 kişi kapasiteli)
• Küçük ve Orta Ölçekli Cami (300-1.000 kişi kapasiteli)
• Çeşitli sosyo-kültürel birimlerle beraber tasarlanan Özel Programlı Cami (500-750 kişi kapasiteli)
• Mahalle Mescidi (150-300 kişi kapasiteli)
• Terminal, Alışveriş Çarşıları ve Site Mescidi (100-150 kişi kapasiteli)
• Akaryakıt İstasyonu/Küçük Ölçekli Terminal Mescidi (10-15 kişi kapasiteli)

4. Cami ve yapılacağı yere ait gerekli belge ve bilgiler

• Kadastral bilgiler;(aplikasyon krokisi, plan örneği, plan kote)
• Tapu veya arsa/arazi tahsis belgesi
• İmar Durumu
• İnşaat İstikamet Rölövesi
• Hâkim rüzgâr yönü
• Arazi kot kesiti
• Arazi Zemin etüt raporu
• Varsa parsel üzerinden/yanından geçen enerji nakil hattı koordinatları
• Sit alanı içinde olup/olmadığı
• Parsel plan örneği üzerine harita mühendisince işlenmiş kıble istikameti
• Cami kapasitesi ve bina ihtiyaç programı
• Cami arazisinin çeşitli açılardan ve yüksekliklerden mevcut halinin fotoğrafları

IV. CAMİ PROJESİ KAPSAMI